Informacje ogólne
Funkcje poznawcze – procesy, które pozwalają na zdobywanie i utrwalanie wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości. Podstawowe z nich to percepcja, uwaga i pamięć, natomiast do złożonych należy myślenie oraz posługiwanie się językiem.
1. Percepcja
Percepcja to świadome odbieranie bodźców czy informacji za pomocą zmysłów oraz przetwarzanie, interpretowanie ich; mówimy o percepcji wzrokowej, słuchowej, węchowej, dotykowej, smaku. W przypadku niemowląt, szczególnie przyglądamy się reakcjom na bodźce wzrokowe i słuchowe.
0-3 miesiące
Niemowlę, które kończy 3 miesiące życia reaguje na dźwięki z otoczenia, zaczyna również szukać, skąd dochodzi dany dźwięk. Rozwój percepcji wzrokowej w pierwszych miesiącach życia zaczyna się od umiejętności skupia wzroku na świetle, np. lampy. Później dziecko uczy się fiksować wzrok na zabawkach czy obrazkach (najpierw czarno-białych, czerwonych, żółtych) oraz wodzić wzrokiem za prezentowanym przedmiotem w poziomie.
3-6 miesięcy
W tym okresie nabywane umiejętności z zakresu percepcji wzrokowej i słuchowej doskonalą się: dziecko pewniej lokalizuje źródło dźwięku, skupia wzrok na małych przedmiotach.
6-9 miesięcy
Poszerza się pole widzenia niemowlęcia – nie tylko widzi przedmioty prezentowane na wprost niego, ale zauważa też nowe obiekty w otoczeniu, po bokach swojego ciała. Patrzy w pionie za spadającym przedmiotem oraz odruchowo zamyka oczy po przybliżeniu zabawki blisko jego twarzy. Reaguje na szept oraz ciche odgłosy otoczenia.
9-12 miesięcy
Dziecko w tym wieku bawi się wkładaniem i wyciąganiem przedmiotów z i do pudełek czy otworów, dzięki rozwijającej się koordynacji wzrokowo-ruchowej. Rozpoznaje dźwięki muzyki i porusza się w ich rytm. Obserwujemy również silne reakcje na emocjonalne zabarwienie wypowiedzi, np. dziecko uśmiecha się w reakcji na ciepły ton głosu, a rozpłacze, gdy usłyszy krzyk rodzica czy słowa nacechowane złością, niezależnie od ich treści.
2. Uwaga
Funkcjonowanie uwagi u niemowląt jest bardzo zróżnicowane – niektóre dzieci potrafią długo koncentrować się na jednej zabawce czy aktywności, gdy inne szybko przerzucają uwagę. W różnych momentach rozwoju, niemowlęta mogą mocniej lub słabiej interesować się osobami, przedmiotami czy otoczeniem. W tym czasie żadne z tych zachowań nie jest niepokojące i będzie się zmieniać wraz z dojrzewaniem układu nerwowego dziecka.
3. Pamięć i myślenie
0-3 miesiące
Noworodek pamięta i rozpoznaje zapach i dźwięk bicia serca swojej mamy, dzięki temu potrafi różnicować ją od innych osób. Z czasem, zaczyna rozpoznawać również jej twarz.
3-6 miesięcy
Dziecko w tym wieku rozpoznaje twarze bliskich osób innych niż rodzice, np. rodzeństwa, babci i reaguje na nie nawet po kilku dniach niewidzenia. Można również zaobserwować, że lepiej czuje się w znanym otoczeniu oraz rozpoznaje niektóre swoje zabawki.
6-9 miesięcy
Niemowlę zaczyna reagować na często słyszane słowa (np. swoje imię) – nie rozumie jeszcze ich znaczenia, ale rozpoznaje brzmienie dźwięku. Można zauważyć, że dziecko w tym wieku powtarza czynność, która wywołała ciekawy dla niego efekt (np. głośny odgłos), ale nie wprowadza do niej celowo urozmaiceń.
9-12 miesięcy
Około pierwszy urodzin następuje intensywny rozwój myślenia i pamięci. Dziecko zaczyna aktywnie poszukiwać zabawki, którą np. gdzieś zostawiło lub ją przed nim schowaliśmy. Zapamiętuje również na dłużej, jak rozwiązać proste problemy, np. włączyć telewizor czy otworzyć pojemnik. Celowo eksperymentuje z przedmiotami i różnymi aktywnościami. Można również zauważyć, że adekwatnie reaguje na proste polecenia, np. „daj”, „nie wolno” czy swoje imię.
Przeczytaj jeszcze: Rozwój motoryczny u małych dzieci
Gabriela Michalik – psycholog dziecięca, logopeda